Esperanto: Kapitel 60

Einige transitive Verben

1. Einige transitive Verben haben deutsche Bedeutungen, die sich in ihrer Form nicht von den verwandten intransitiven deutschen Verben unterscheiden (vergleiche Kap. 59 #2). Im Esperanto muss die Endung -iĝ- (Kap. 49 #4) oder eine andere Wurzel angehängt werden, wenn eine intransitive Bedeutung gemeint ist.

Im Folgenden die häufigsten Verben dieses Charakters, zusammen mit Beispielen der intransitiven Nutzung.

balanci – balancieren etendi – ausweiten fermi – schließen fini – beenden fleksi – biegen, beugen hejti – erhitzen klini – beugen kolekti – sammeln komenci – beginnen

mezuri – messen montri – zeigen movi – bewegen paŝti – (Vieh) hüten, weiden lassen renversi – umdrehen rompi – brechen ruli – rollen (Rad, Ball etc.) skui – schütteln streĉi – dehnen

svingi – schwingen ŝanceli – Schwingungen verursachen ŝanĝi – ändern ŝiri – tränen turni – drehen veki – aufwachen verŝi – gießen volvi – rollen (etwas umherrollen)

La laboro nun finiĝas.	– Die Arbeit kommt nun zum Ende.
La glavo fleksiĝis.	– Das Schwert bog sich.
La folioj disvolviĝas.	– Die Blätter entrollen sich.
Ĉiu kutimo ŝanĝiĝos	– Jeder Brauch wird sich ändern.
La vintro jam komenciĝas.	– Der Winter beginnt schon.
Mi vekiĝos je la sesa.	– Ich werde um sechs aufwachen.
La montrilo ŝanceliĝis.	– Der Zeiger wackelte.
Vasta ebenaĵo etendiĝis antaŭ li.	– Eine große Ebene breitete sich vor ihm aus.

Apostrophierung

2. Verkürzungen durch Apostroph sind ungewöhnlich, und im Schreiben wie im Sprechen sollten sie vermieden werden. Am häufigsten tritt dies in Gedichten und teilweise auch in Liedern auf.

a. Das -a eines Artikels darf vor einem Vokal oder auch nach einer mit einem Vokal endenden Präposition wegfallen:

L' espero, l' obstino kaj la pacienco.

De l' montoj riveretoj fluas.

Kaj kantas tra l' pura aero.

b. Die Endung -o eines Nomens darf im Gedicht wegfallen; die Betonung ändert sich aber nicht.

Ho, mia kor', ne batu maltrankvile.

Sur la kampo la rozet'.

c. Die Endung -e eines Adverbs fällt äußerst selten weg (außer im Ausdruck dank' al, der auch in der Prosa auftritt):

Ke povu mi foj' je eterno ekdormi!

Dank' al vi, mi sukcesis. – Vielen Dank, ich habe es geschafft.

Das Präfix „eks-“

3. Das Präfix eks- entspricht dem deutschen beziehungsweise lateinischen „Ex-“, das heißt um eine ehemalige Position auszudrücken:

eksprezidanto – Ex-Präsident eksreĝo – Ex-König

eksigi – aus dem Amt entheben, entlassen eksiĝi – zurücktreten, verlassen

Das Präfix „pra-“

4. Das Präfix „pra-“ drückt den Status eines Vorfahren aus:

praavo – Urgroßvater pranepo – Urenkel

prapatroj – Vorfahren, Ahnen pratempa – urzeitlich

Die Suffixe „-ĉj-“ und „-nj-“

5. Das Suffix -ĉj- wird benutzt, um Verkleinerungen männlicher Wörter zu bilden. -nj- ist die weibliche Form.

Joĉjo – Johnnie, Joe Paĉjo – Papa

Manjo – May, Mamie Panjo – Mama

Gewichte und Maße

6. Nationale Maßsysteme, übersetzt in eine internationale Form wie mejlo für Meile oder funto für Pfund, haben für mit dem System nicht Vertraute keine Bedeutung. Deshalb wird das metrische System benutzt.

Länge und Oberfläche	Gewicht	Volumen
milimetro – Millimeter centimetro – Zentimeter decimetro – Dezimeter metro – Meter dekametro – Dekameter hektometro – Hektometer kilometro – Kilometer kvadrata metro – Quadratmeter hektaro – Hektar	gramo – Gramm dekagramo – Dekagramm hektogramo – Hektogramm kilogramo – Kilogramm	decilitro – Deziliter litro – Liter dekalitro – Dekaliter hektolitro – Hektoliter kilolitro – Kiloliter

Abkürzungen

7. Die folgenden Abkürzungen werden des Öfteren benutzt:

bv. – bonvolu (bitte) D-ro. – Doktoro (Dr.) Fino. – Fraŭlino (Frl.) Pro. – Profesoro (Prof.) Sro. – Sinjoro (Hr.) Sino. – Sinjorino (Fr.) Ko. – K-io., Kompanio (Co.)

No. – N-ro., Numero (Nr.) k.t.p. – kaj tiel plu (u.s.w.) k.c. – kaj ceteraj (etc.) k.sim. – kaj simila(j) (et. sim.) t.e. – tio estas (z. B.) e. – ekzemple (z. B.) p.s. – postskribaĵo (P.S.)

Vokabeln

aboni – abonnieren aparato – Apparat aŭtomata – automatisch bovo – Ochse dimensio – Dimension ekzemplo – Beispiel fokuso – Fokus fotografi – fotografieren funkcii – funktionieren kamero – Kamera

ledo – Leder metalo – Metall momento – Moment negativo – Negativ, Verneinung objektivo – Linse, Objektiv originalo – Original plato – Platte (auch fotografisch) provi – versuchen reklami – werben streĉi – dehnen

Anmerkung: Achte auf den Unterschied zwischen provi im Sinne von „testen, ausprobieren“ und peni „sich bemühen um“.

Pri la kamero (Leseübung)

Bostono, 1910–11–12. Brown kaj Ko., Nov-Jorko. Sinjoroj, vidinte vian reklamon en gazeto al kiu mi abonas, mi skribas por peti ke vi sendu al mi priskribaĵon de via kamero nomita „La Infaneto,“ kiun eble mi deziros provi. Bonvolu ankaŭ sendi dekduonon da platoj, 6×9 centimetrojn, por kiu mi ĉi* kune sendas spesmilon kaj duonon. Kun respekto, J. C. Smith.

Anmerkung: Das Wort ĉi (mit tiu, tio, ties, ĉiu, ĉio) kann auch bei bestimmten Adverbien wie ĉi sube „untenstehend“, ĉi supre „obenstehend“, ĉi kune „hiermit“ etc. stehen.

Nov-Jorko, 18an novembro, 1910. Kara Sinjoro, respondante al via estimata letero de la 12a, ni donas ĉi sube mallongan priskribaĵon de nia bonega fotografilo nomita „La Infaneto“. „La Infaneto“ kamero havis neesperitan sukceson, kaj estas vendita po miloj da ekzempleroj. Ĉie oni unuvoĉe laŭdas ĝian malgrandan kaj tamen bonegan konstruon, kaj ankaŭ ĝian firman samtempe facilan funkciadon. Ĝi ne estas pli granda ol monujo, tial ĝi ne bezonas pli multe da spaco ol tiu, kaj povas esti portata kaj uzata treege konvene. La dimensioj de la fermita kamero estas 8×5×6.5 centimetroj. La pezo, kun objektivo, tri platingoj, kaj malbrila vitro, estas 365 gramoj. „La Infaneto“ estas konstruita tute el metalo, kaj kovrita de bonega bovledo. Kiam oni malfermas la aparaton, la objektivo samtempe enfokusiĝas, tiamaniere ke la kamero estas preta por uzado post unu sekundo, ĉar la objektivfermilo (Verschluss) estas ĉiam streĉita. Sekve: neniaj preparadoj, nenia prokrasto je la ekfotografado. La negativoj estas klaraj ĝis la bordo, kaj tial konvenaj por pligrandigo. Cetere, oni scias ke bona pligrandigo ofte pli kontentigas ol malgranda originalo. Precipe ĉe promenoj kaj vojaĝoj oni tial volonte preferas la malgrandan „Infaneton“, por poste pligrandigi la negativojn. Por la pligrandigo ni fabrikas specialajn taglum-pligrandigajn aparatojn, kies prezoj estas malaltaj (vidu en nia prezaro). Ni ne ŝanĝis la konstruon de „La Infaneto“ de post 1909, ĉar ĝis nun ĝi estas ĉiurilate kontentiga. Sole la rapideca reguligo de la momenta (augenblicklich) fermilo estas plibonigita, ĉar ni ĝin fabrikas kun speciala aŭtomata fermilo, kiu estas aranĝita por malfermoj daŭraj (Langzeitbelichtung), kaj momentaj, je unu sekundo ĝis unu centono da sekundo. Esperante ke ni baldaŭ ricevos mendon de vi, kaj certigante al vi ke ni tre zorge plenumos iun ajn mendon, ni restas. Tre respekte la viaj, Brown & Ko. Per C.